Duchowość i społeczeństwo
Piąty dyskurs Sathya Sai Baby wygłoszony podczas
letnich kursów Summer Showers w 1979 r.
Szacunek,
jakiego oczekuje społeczeństwo, zależy od jego wartości moralnych.Upadek moralny prowadzi do społecznej degeneracji.
Społeczność natchniona najważniejszymi zasadami etycznymi przetrwa.
Wzywam odważnych synów Bharatu do pamiętania o sile i znaczeniu moralności.
Ucieleśnienia miłości!
Istnieje powszechne przekonanie, że we współczesnym społeczeństwie nie ma miejsca dla duchowych wartości. Błędnie przyjmuje się, że duchowość jest nie do pogodzenia ze świeckim społeczeństwem. Kriszna w sankhya jodze kładzie kres temu błędnemu mniemaniu. Wielu błędnie wyobraża sobie, że duchowość dotyczy tylko zbawienia. Lecz duchowość faktycznie jest filarem społeczeństwa i jest nieodzowna dla społecznego postępu i solidarności. W tym kontekście nie da się przecenić jej wagi i doniosłości.Iśwara (Bóg) przejawia się wśród ludzi, którzy stanowią społeczność. Każda jednostka jest aspektem Iśwary. Podobnie, społeczeństwo wyłoniło się z Iśwary. Jednostka ma formę, ale społeczeństwo nie ma konkretnej formy. Analogicznie, świat jest widzialny, ale Iśwara jest niewidzialny. Chociaż jest niewidzialny, Jego istnienie jest niezaprzeczalne, gdyż bez stwórcy nie może być stworzenia. Tak jak tkanina nie może powstać bez nici, a garnek bez gliny, tak samo wszechświat nie mógł powstać bez pierwotnej substancji Brahmana.
Brahman jest podstawą, substancją, pierwszym czynnikiem sprawczym, jak również tym, który cieszy się wszechświatem. Kriszna usilnie nakłaniał Ardźunę do zrozumienia wszechobecnej i immanentnej esencji Brahmana, Pana Boga.
Podkreśla się, że nie powinniśmy odrzucać swadharmy, czyli naszej osobistej dharmy. Ale czym jest ta swadharma? Bhagawad Gita dogłębnie i klarownie wyjaśnia pojęcie swadharmy. Kriszna uświadamia Ardźunie jej znaczenie. Swadharma zasadniczo dotyczy indywidualnych atrybutów. Wiśwa dharma stoi wyżej niż swadharma. Wiśwa dharma ma uniwersalne zastosowanie. Iśwara dharma wyłania się z wiśwa dharmy. Samadźika dharma, czyli dharma społeczeństwa, wyłania się z iśwara dharmy, dharmy Boga. Wjakti dharma, czyli indywidualna dharma, wyłania się z samadźika dharmy i jest ona synonimem swadharmy.
Mówi się „samatwam jogamućjate”. To zdanie wibruje myślą i znaczeniem. Słowo samatwa można z grubsza przetłumaczyć jako opanowanie. Powszechnie rozumianym znaczeniem swadharmy jest kodeks postępowania, albo skala wartości przyjęta przez jakąś konkretną kastę, społeczność, wyznanie lub religię. Ale nie jest to interpretacja, która mogłaby być przyjęta przez wszystkie grupy ludzi. Nie ma uniwersalnych i absolutnych norm moralności. Etyczna względność jest nieuniknionym społecznym zjawiskiem. Moralność zależy od czasu, miejsca i ducha określonego wieku.
W naszym doczesnym świecie różnice są rzeczą oczywistą. Na świecie żyją różni ludzie. Są mężczyźni, kobiety i dzieci w różnym przedziale wiekowym. Są małe dzieci, nastolatki, młodzi mężczyźni i kobiety oraz starzy mężczyźni i kobiety. Dharma kobiet nie może być taka sama jak mężczyzn. W przyrodzie tkwi wrodzona nierówność. Zatem, przyjęcie jednego kodeksu etycznego dla całej ludzkości byłoby śmieszne. Każda jednostka ma własną dharmę, ale nie może ona stawać na przeszkodzie dharmom innych ludzi.
Ardźuna w Bhagawad Gicie staje wobec duchowego dylematu. Martwi się o swoją swadharmę. Znajduje się w kłopotliwym położeniu. Waha się zabijać swoich krewnych i stać się winnym bratobójstwa. Zaczyna więc nienawidzić morderczej chwały pola bitewnego. W tej sytuacji Kriszna udziela mu nauk o znaczeniu swadharmy. Swadharma jest indywidualną dharmą albo kodeksem postępowania odpowiednim do statusu danej osoby w społeczeństwie. Jest ona ponadto określana przez naturalne instynkty danej osoby. Iśwara dharma jest uniwersalną dharmą Boga opartą na miłości i współczuciu. W swej istocie jest ona wszechstronna i eklektyczna, tj. właściwa wszystkim kastom, kultom, wyznaniom i społecznościom.
Osoba, która rozumie i urzeczywistnia immanentną naturę Iśwary, wykracza ponad swadharmę, czyli indywidualną dharmę. Iśwara sarwa bhutanam (Bóg jest wewnętrznym mieszkańcem wszystkich istot). Z chwilą, gdy pojmiecie prawdę tego zasadniczego aforyzmu, urzeczywistnicie iśwara dharmę, teocentryczny porządek w przyrodzie. Zatem, swadharma jest podrzędna względem iśwara dharmy i wiśwa dharmy. Kiedy uznacie boskość każdej ludzkiej istoty, urzeczywistnicie iśwara dharmę. Dopóki utożsamiacie się z nietrwałym i zmiennym fizycznym ciałem, podlegacie dwoistościom przyjemności i bólu, radości i smutku, dobra i zła.
Ardźunę dotknęła słabość umysłu i serca. Kriszna ostro skrytykował go za moralne i duchowe tchórzostwo. Dopóki jesteście słabi i bojaźliwi, nie możecie osiągnąć niczego w życiu. Powinno się unikać sentymentów i cielesnej świadomości. Dopóki myślicie z punku widzenia nietrwałego ciała, nie możecie pokonać duchowej małoduszności. Gdy zaczniecie myśleć z punktu widzenia nieśmiertelnej atmy, nie będziecie odczuwać słabości i bojaźliwości. Takimi argumentami Kriszna pobudził Ardźunę do podjęcia działań na polu bitwy.
Świat jest sceną. Wszyscy jesteście aktorami w dramacie odgrywanym na jego scenie. Ale wszystkie nasze czyny są pobudzane przez wolę Boga, który kieruje naszymi nieśmiertelnymi duszami i nietrwałymi ciałami. I musimy uczestniczyć w grze, nie okazując żadnej słabości czy bojaźliwości.
Obowiązki, rozdźwięki i względności świata nie mają wpływu na nieśmiertelną atmę. Trzeba uznawać współistnienie i przeciwstawianie się dobra i zła. Dobro i zło, z punktu widzenia atmy, są tylko zjawiskowe, a nie absolutne.
Deha (fizyczne ciało) składa się z pięciu pierwotnych żywiołów: ziemi, powietrza, wody, ognia i eteru. Ciało wcześniej czy później ulegnie rozpadowi. Ale dehi, czyli wewnętrzna atma, nie zna narodzin ani śmierci. Jest niezniszczalna i nieśmiertelna. To dehi jest tym samym co Brahman. Atma i Brahman są zasadniczo identyczne. Tożsamość atmy i Brahmana jest summum bonum (najwyższym dobrem) duchowości. Duchowość i spokój chodzą w parze. Społeczna sprawiedliwość i duchowość są blisko związane. Duchowość sprzyja społecznej sprawiedliwości i egalitarności (równości).
Urzeczywistnianie atmy utrudniają zawiść, złośliwość i zazdrość, które wynikają z przywiązania do ciała. Nie wszyscy ludzie czerpią tyle samo pożytku z Gity. Wszystko zależy od zasług i czystości jednostki. W ostatecznym rozrachunku, jednostka odpowiada za wszystko, co robi. Dopóki ludzie przedkładają tarzanie się w bagnie lenistwa, mogą nie być w stanie nawet wyobrazić sobie wzniosłej, błogiej duchowości.
Bhagawad Gita, jaką dzisiaj czytamy, została ozdobiona i upiększona dzięki poetyckiemu geniuszowi Wjasy. Aby osiągnąć wewnętrzny spokój duchowości, nie trzeba zapamiętywać wszystkich jej ślok. Pojedyncza śloka z Gity wystarczy, by zmienić nasze życie. Dla zdobycia wiedzy z dziedziny duchowości niezbędne jest zdecydowanie (śraddha). Bhagawad Gita nawołuje do stania się godnym instrumentem Boga. W celu rozjaśnienia umysłu i osiągnięcia oświecenia powinno się ją czytać wielokrotnie.
Celem wszystkich teistów jest wyzwolenie. Atma przejawia się w ciele. Musi ona urzeczywistnić swoją boskość przez oddanie i w końcu połączenie się z najwyższym źródłem, z którego wyewoluowała. Ale człowiek bardzo często zapomina o swojej boskiej naturze, ulegając pokusie władzy i pieniądza.
Reakcja człowieka na dobro i zło na świecie zależy od jego karmy, która jest właściwą miarą jego gun (cech). Karma jest kluczem do wyzwolenia. Ale człowiek w wyniku przywiązania do swojego materialnego ciała zapomina o swoim prawdziwym przeznaczeniu. Pewnego razu Indra na skutek klątwy urodził się jako świnia. Zapomniał o swojej dawnej chwale, wziął za żonę maciorę i wychowywał rodzinę małych prosiąt. Czuł się bardzo szczęśliwy i zapomniał o swojej boskości. Narada ulitował się nad nim i uświadomił mu jego prawdziwe przeznaczenie. Ludzkie istoty także zapominają o swojej boskości i przywiązują się do zmysłowych przyjemności.
Z przedstawionej przez Krisznę Gity skorzystali Ardźuna, Sandźaja, Wjasa i Hanuman. Ale na tę samą Gitę uszy Dhritarasztry pozostały głuche. Zaślepiało go przywiązanie do okrutnych synów i nie był w stanie postąpić sprawiedliwie wobec Pandawów.
Każda śloka Gity jest ważna. Jest ich razem siedemset. Pudełko od zapałek może pomieścić pięćdziesiąt zapałek. Ale jedna zapałka wystarczy do zapalenia lampy i rozproszenia mroku w określonym miejscu. Podobnie, jedna śloka z Gity wystarczy do wywołania światła mądrości i rozproszenia mroku ignorancji. Jednakże, bez śraddhy, czyli wytrwałości, Bhagawad Gita pozostanie zapieczętowaną księgą. Wyzwolenie i duchowe oświecenie nie jest dostępne dla leniwych.
Bóg nie jest ograniczony do żadnego konkretnego miejsca. Jest on nie tylko poza doświadczeniem, ale także immanentny i wszechobecny. Kriszna powiedział do Ardźuny: „Nie jesteś zabójcą w prawdziwym znaczeniu. Myślisz, że będziesz zabijał wrogów. Zabijanie jest tylko zjawiskowe. W tym procesie niszczenia, oczyszczania i wskrzeszania dharmy jesteś instrumentem. Nie przejmowałbyś się niepotrzebnie, gdybyś pamiętał, że materialne ciało jest przemijające, a niematerialna atma wieczna”. Prawdziwa joga to osiągnięcie spokoju i zapanowanie nad narządami zmysłów, które przesłaniają ostateczną rzeczywistość. Słabość jest śmiercią, a siła – nieśmiertelnością. Przedstawienie Bhagawad Gity przez Krisznę było z konieczności krótkie, ale Wjasa dla dobra potomności rozwinął tę Niebiańską Pieśń o własne pouczające komentarze.
Na przykład, słowa „samatwam jogam ućjate”, czyli „spokój nazywa się jogą”, Wjasa rozwinął do dwunastu strof, fraza „kszudram hridaja-daurbaljam”, czyli „podłość jest słabością serca”, – do dwudziestu dwóch strof, strofę „anitjam asukham lokam imam prapja bhadźaswa Mam”, co znaczy „otrzymawszy ten przelotny, marny świat, wielbij Mnie” – do siedmiu wersetów, zaś aforyzm „najamatma balahinena labhjah”, czyli „tej atmy nie może osiągnąć nikt słaby” został rozwinięty do dziewięciu różnych strof.
Hanuman, który znajdował się na fladze rydwanu Ardźuny, podsłuchał Gitę i przedstawił ją w dwudziestu jeden strofach w paisaći (wymarłym języku Indii).
Prawda jest jedna, lecz jej przejawień jest wiele. Najważniejszym warunkiem wstępnym dla sadhaki (aspiranta duchowego) jest nieskończona cierpliwość i wytrwałość. Bhagawad Gita zawiera kwintesencję wszystkich świętych pism. Każdy duchowy aspirant powinien ją gorliwie studiować. Powinno się ją traktować jako książkę także o wielkiej praktycznej wartości w naszym życiu codziennym. Wielu ludziom przyniosła pocieszenie, a wam będzie pomocna w czynieniu duchowych postępów.
tłum. KB